Sąd wyda wyrok rozwodowy, gdy ustali, że pożycie małżeńskie uległo zupełnemu i trwałemu rozkładowi. Jednocześnie nie mogą istnieć tzw. negatywne przesłanki rozwodu.
Sąd ustala okoliczności, które spowodowały rozkład pożycia z punktu widzenia ich trwałości. Wyjaśnienie przyczyn rozkładu pożycia pozwoli bowiem orzec, czy żądanie rozwodu jest słuszne czy też nie.
Wspólne pożycie to ogół więzi między małżonkami w sferze duchowej, fizycznej i gospodarczej. Przemijający brak wspólnoty gospodarczej lub fizycznej przy jednoczesnym trwaniu pozostałych więzi nie świadczy o zupełności rozkładu i może nie być wystarczające do orzeczenia rozwodu. Objawem rozkładu pożycia jest natomiast brak wspólnoty duchowej (miłość, szacunek, zaufanie) przejawiający się we wrogim nastawieniu do siebie małżonków. Jest on trwały, gdy konkretny przypadek pozwoli dokonać sądowi oceny, że nie nastąpi powrót małżonków do wspólnego życia, nawet jeśli jedno z nich jest przeświadczone, że jest on możliwy.
Często sam upływ czasu, w jakim małżonkowie pozostają w rozłączeniu jest wystarczająca przesłanką do orzeczenia rozwodu, ale nie musi on być długi, jeśli nastąpiła wyraźna inna ważna przyczyna, przez którą małżeństwo nie będzie mogło trwać nadal.
Sam rozkład pożycia nie doprowadzi do orzeczenia rozwodu, jeżeli:
- Wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków
- Rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
- Jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny, a drugi na rozwód się nie godzi i jest to zgodne z zasadami współżycia społecznego
Dobro wspólnych małoletnich dzieci to z definicji zespół wartości duchowych i materialnych koniecznych do prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka.
Przy ocenie, czy dobro dzieci nie sprzeciwia się rozwodowi należy wziąć pod uwagę, czy w konkretnej sytuacji rozwód nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego z małżonków, który z dziećmi nie pozostanie. Ma to zastosowanie w takiej sytuacji, gdy oboje rodzice wykonują faktyczną pieczę nad dziećmi, a po rozwodzie taka sytuacja nie będzie mogła mieć miejsca. Przeciwko orzeczeniu rozwodu z uwagi na dobro dzieci będzie przemawiać też nieustępliwy stosunek każdego z małżonków, by dzieci zostały z nim bez ingerencji drugiego z małżonków.
Jeżeli jednak stan rozkładu pożycia jest nieodwracalny, dobro dziecka nie będzie zagrożone, jeżeli będzie miało ono kontakt z obojgiem rodziców. Nie sposób też pominąć okoliczności, że bardziej zgodne z dobrem dziecka jest to, by żyło ono w spokojnej atmosferze, bez napięć i kłótni między zwaśnionymi rodzicami.
Sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego zachodzi np. wtedy, gdy jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga opieki materialnej, fizycznej i duchowej, więc rozwód byłby dla niego bardzo krzywdzący.
Trzecia sytuacja to taka, kiedy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia. W praktyce najczęściej dochodzi do niej, gdy jedno z małżonków pozna inną osobę i zdecyduje się ułożyć sobie z nią nowe życie.
Sąd orzeknie rozwód, gdy niewinny małżonek zgodzi się na rozwiązanie małżeństwa
Jeżeli jednak małżonek niewinny odmówi zgody na rozwód, sąd bada czy odmowa ta jest zgodna z zasadami współżycia społecznego. Istnieje domniemanie, że tak właśnie jest.
Jeżeli drugi z małżonków odmówi zgody na rozwód, wtedy ten domagający się rozwodu musi udowodnić, że małżonek niewinny robi to wyłącznie z powodu zemsty, nienawiści czy innych negatywnych przesłanek.
Przy ocenie zgodności odmowy z zasadami współżycia społecznego, sąd może kierować się dobrem małoletnich dzieci. Jeżeli np. małżonek domagający się rozwodu ma małoletnie dzieci z nieformalnego związku, a nie ma ich z małżeństwa, sąd prawdopodobnie oceni wtedy, że odmowa zgody na rozwód przez małżonka niewinnego jest sprzeczna z zasadą współżycia społecznego, którą w takim przypadku jest zalegalizowanie nowego związku, z którego pochodzą małoletnie dzieci.
